W szpitalach łamane są prawa pacjenta

Najwyższa Izba Kontroli stwierdziła przypadki naruszania praw pacjenta we wszystkich badanych sprawach – w większości kontrolowanych szpitali pacjenci nie mieli pełnego dostępu do informacji, a prawie 30 proc. podmiotów leczniczych nie zapewniło pacjentom godnych warunków pobytu w szpitalu.

• Najczęściej naruszanym prawem pacjenta było prawo do informacji. Pacjenci aż 65 proc. kontrolowanych szpitali nie mieli pełnego dostępu do wszystkich, wymaganych prawem informacji
• Pięć z osiemnastu podmiotów leczniczych objętych kontrolą NIK nie zapewniło pacjentom odpowiednich warunków pobytu w szpitalu – zdewastowane łazienki, brak parawanów, sale do porodów martwych i żywych dzieci tuż obok siebie...
• W 35 proc. szpitali pacjenci nie uzyskali pełnej informacji o zabiegach podwyższonego ryzyka, którym mieli zostać poddani
• W ponad jednej trzeciej szpitali monitoring oceny i skuteczności leczenia bólu nie był prowadzony lub dokumentowany w pełni rzetelnie
• W niemal połowie szpitali objętych kontrolą NIK zarządzanie dokumentacją medyczną pacjentów pozostawiało wiele do życzenia

Najwyższa Izba Kontroli postanowiła przyjrzeć się tematyce przestrzegania praw pacjenta, między innymi po analizie sprawozdań Biura Rzecznika Praw Pacjenta oraz opinii specjalistów z dziedziny praw pacjenta. Z informacji tych wynikało, że najczęściej łamane są prawa pacjenta do wyrażenia zgody na udzielanie świadczeń zdrowotnych, ograniczana jest też dostępność świadczeń. Poza tym personel medyczny nie zawsze respektuje prawo pacjenta do poszanowania jego intymności i godności oraz prawo do informacji.

Izba po raz pierwszy podjęła kontrolę poświęconą wyłącznie problematyce przestrzegania praw pacjenta. Wcześniej zagadnienie to było jedynie częścią innych kontroli NIK.

Najważniejsze ustalenia kontroli

Słaby nadzór dyrektorów szpitali nad przestrzeganiem praw pacjenta
Kontrola ujawniła przypadki naruszania praw pacjenta w szpitalach we wszystkich badanych obszarach. Skala tych nieprawidłowości była jednak zróżnicowana – od drobnych uchybień formalnych, które nie miały istotnego znaczenia dla pacjentów, po istotne naruszenia ich praw.

Najczęściej naruszanym prawem pacjenta było prawo do informacji. Pacjenci aż 65 proc. kontrolowanych szpitali nie mieli pełnego dostępu do wszystkich, wymaganych prawem informacji, które dotyczyły m.in.: możliwości zapisania się na listę oczekujących na udzielenie świadczenia, zasad zapisów na porady i wizyty, zasad potwierdzania prawa do świadczeń czy udogodnień dla osób z niepełnosprawnościami.

POZ i szpitale, łączcie się Tylko w dużych i dobrze zorganizowanych podmiotach leczniczych jest możliwość udzielania kompleksowej opieki koordynowej, która powinna odbywać się na zasadzie ciągłości – od lekarza POZ przez AOS aż do hospitalizacji w lecznictwie szpitalnym.

Zdewastowane łazienki, brak parawanów, sale do porodów martwych i żywych dzieci tuż obok siebie...
Kontrola NIK ujawniła, że pięć z 18 podmiotów leczniczych objętych kontrolą NIK nie zapewniło pacjentom odpowiednich warunków pobytu w szpitalu. Taka sytuacja nie sprzyjała realizacji prawa pacjenta do intymności i godności. Zdarzało się, że sprzęty były zdewastowane, łazienki nieprzystosowane dla osób z niepełnosprawnościami, ogólnodostępne sanitariaty nie dawały się zamknąć, a w salach wieloosobowych brakowało parawanów pozwalających na zbadanie pacjenta z poszanowaniem jego prawa do godności i intymności.

Jeden z rażących przykładów nierespektowania tego prawa dotyczył Szpitala Bielańskiego w Warszawie. Na Oddziale Ginekologiczno-Położniczym sala do porodów martwych znajdowała się w bezpośrednim sąsiedztwie sali, w której odbywały się porody żywych dzieci. Obie sale były tak ulokowane, że pacjentki w nich rodzące mogły mieć ze sobą bezpośredni kontakt i słyszeć siebie nawzajem. Ponadto w tym samym szpitalu na Oddziale Chorób Wewnętrznych w dniu oględzin dokonywanych przez kontrolerów NIK dwaj pacjenci byli hospitalizowani na korytarzu.

W 35 proc. szpitali pacjenci nie uzyskali pełnej informacji o zabiegach podwyższonego ryzyka, którym mieli zostać poddani. Wypełniane przez pacjentów formularze zawierające informacje i zgodę na zabieg nie były dostosowane do danego zabiegu. W części z nich brakowało informacji o spodziewanych korzyściach i najczęstszych ryzykach związanych z zabiegiem. W ocenie NIK podstawą świadomego wyrażenia zgody przez pacjenta na proponowane leczenie jest podana w przystępnej formie informacja dotycząca danego sposobu leczenia, oczekiwanych korzyści, ryzyka i skutków odległych.

Co trzeci szpital nie prowadzi lub nie monitoruje skuteczności leczenia bólu
W ponad jednej trzeciej szpitali monitoring oceny i skuteczności leczenia bólu nie był prowadzony lub dokumentowany w pełni rzetelnie. Takie postępowanie było niezgodne z wewnętrznymi procedurami i ustawą o prawach pacjenta. W ocenie NIK wskazuje ono na brak odpowiedniego nadzoru po stronie kierownictwa w tym obszarze.

Luki w monitoringu dotyczyły też stanu odleżyn i procesu ich leczenia. Taka sytuacja miała miejsce w niemal połowie szpitali (42 proc.). Zdarzało się, że ocena ryzyka wystąpienia odleżyn nie była dokumentowana. W niektórych przypadkach stosowano inną skalę oceny tego ryzyka niż obowiązująca w danym podmiocie leczniczym albo brakowało wpisów dotyczących podejmowanych działań terapeutycznych.

W trzech kontrolowanych szpitalach prywatność pacjentów była naruszana przez nieuzasadnione, nadmierne stosowanie monitoringu wizyjnego. Jak wykazała kontrola NIK, monitoringiem obejmowano pomieszczenia, w których obowiązujące przepisy nie przewidywały obecności kamer. Np. w Wielospecjalistycznym Szpitalu w Ostrowcu Świętokrzyskim od 2020 r. stosowano monitoring wizyjny z zapisem w pomieszczeniach udzielania świadczeń zdrowotnych, w tym m.in. w sali opatrunkowej, izolatkach czy salach obserwacyjnych.

Część podmiotów leczniczych nieprawidłowo rejestrowała, analizowała lub zgłaszała zdarzenia niepożądane. Taka sytuacja miała miejsce w ok. jednej czwartej szpitali objętych kontrolą NIK. W ocenie izby prawidłowe rejestrowanie zdarzeń niepożądanych jest istotne ze względu na bezpieczeństwo pacjentów.

Szpitale powiatowe priorytetem – Uznaliśmy w rządzie, że absolutnym priorytetem w KPO będzie wydanie pieniędzy na rozwinięcie opieki długoterminowej – stwierdza minister funduszy i polityki regionalnej Katarzyna Pełczyńska-Nałęcz.

Dokumentacja medyczna w co drugim szpitalu źle zarządzana
W niemal połowie szpitali objętych kontrolą NIK zarządzanie dokumentacją medyczną pacjentów pozostawiało wiele do życzenia. Nieprawidłowości dotyczyły między innymi prowadzenia, zabezpieczania dokumentacji medycznej oraz jej udostępniania. Żaden z kontrolowanych podmiotów nie prowadził dokumentacji medycznej w 100 proc. w formie elektronicznej. W wielu szpitalach dokumenty były tworzone częściowo w formie papierowej, częściowo w elektronicznej. W ocenie izby taka praktyka nie usprawniała pracy personelu medycznego i nie sprzyjała respektowaniu prawa pacjenta do dokumentacji medycznej. Stwarzała również ryzyko wytworzenia dwóch dokumentów medycznych dotyczących tego samego przypadku, ale o różnej treści. NIK zwrócił uwagę, że rzetelność prowadzenia dokumentacji medycznej jest istotna, m.in. z uwagi na fakt, że w postępowaniu sądowym stanowi ona materiał dowodowy. Ponadto w części podmiotów dokumentacja medyczna nie była odpowiednio zabezpieczona przed uszkodzeniem, zniszczeniem bądź utratą.

Problem z umawianiem na wizyty drogą elektroniczną
W ok. 30 proc. kontrolowanych podmiotów pacjenci nie mogli umawiać się na wizyty drogą elektroniczną. Jednocześnie w szpitalach, w których była możliwość elektronicznej rejestracji, zainteresowanie nią było znikome i nie przekraczało 1 proc. wszystkich przyjętych pacjentów. Istotnym czynnikiem ograniczającym wykorzystanie elektronicznego kanału umawiania się na wizyty lekarskie jest wiek pacjentów. Starsi pacjenci zamiast internetu często wolą kontakt osobisty lub telefoniczny. W ocenie NIK taka sytuacja wymaga przede wszystkim odpowiednich działań informacyjnych skierowanych do pacjentów, którzy są przyzwyczajeni do tradycyjnej formy kontaktu z podmiotem leczniczym.

Prawo do świadczeń zdrowotnych jest podstawowym prawem pacjenta. Kontrolowane podmioty na bieżąco weryfikowały listy oczekujących na udzielenie świadczenia. Jak wykazała kontrola NIK, ograniczona dostępność świadczeń, a co za tym idzie długi czas oczekiwania na świadczenia, nie zawsze wynikały z wadliwego systemu opieki zdrowotnej. Często przyczyną był wysoki odsetek pacjentów, którzy nie zgłaszali się na wizyty w wyznaczonym terminie. W skrajnych przypadkach w poradniach przyszpitalnych liczba osób niezgłaszających się stanowiła nawet połowę wszystkich zarejestrowanych pacjentów.

RPP musi mieć uprawnienia, by chronić pacjentów – Doceniam minister zdrowia Izabelę Leszczynę, która zapowiada wzmocnienie kompetencji rzecznika praw pacjenta. Szczególnie ważna byłaby możliwość nakładania kary przy wydaniu decyzji, tak jak dzieje się w przypadku decyzji prezesa UOKiK – mówi Bartłomiej Chmielowiec, rzecznik praw pacjenta.   

Rzecznik Praw Pacjenta nie zawsze skuteczny
Z inicjatywy RPP prowadzono prace nad nowelizacją ustawy o prawach pacjenta. Ale decyzją kierownictwa Ministerstwa Zdrowia prace nad zmianą tej ustawy zostały wstrzymane. Jak wynika z raportu NIK, Rzecznik Praw Pacjenta nie zawsze wywiązywał się ze swoich ustawowych obowiązków. Np. nie wystąpił z wnioskiem do ministra zdrowia o doprowadzenie do podjęcia inicjatywy ustawodawczej dotyczącej badań genetycznych dla celów zdrowotnych. W praktyce państwo nie ma nadzoru nad wykonywaniem badań genetycznych, w szczególności przez podmioty działające poza systemem ochrony zdrowia. Izba zwróciła uwagę, że brak odpowiednich regulacji stwarza zagrożenie dla bezpieczeństwa pacjentów i poszanowania ich praw.

Jak wykazała kontrola NIK, RPP nie stworzył warunków organizacyjnych, które pozwalałyby na prowadzenie postępowań wyjaśniających w sposób rzetelny i zgodny z prawem. Ponadto w niemal wszystkich analizowanych postępowaniach (85 z 87) przekroczono terminy określone w kodeksie postępowania administracyjnego.

Wnioski NIK
Do ministra zdrowia o:

• stworzenie, we współpracy z RPP, internetowej platformy edukacyjno-informacyjnej dla pacjentów,
• ustosunkowywanie się – za każdym razem – do wniosków Rzecznika Praw Pacjenta.

Wnioski de lege ferenda dotyczące przygotowania następujących projektów:

• zmiany przepisów dotyczących pozycji Rzecznika Praw Pacjenta w systemie organów państwa, które zapewniałyby uniezależnienie RPP od wpływu władzy wykonawczej, umożliwiając skuteczniejsze niż do tej pory wykonywanie jego misji,
• zmiany ustawy o prawach pacjenta tak, aby uregulować postępowania wyjaśniające prowadzone po zgonie pacjenta,
• regulacji prawnych gwarantujących ochronę praw pacjenta w zakresie badań genetycznych.

Do kierowników podmiotów leczniczych o:

• zapewnienie pacjentom wszystkich niezbędnych informacji zgodnie z obowiązującymi przepisami;
• zapewnienie pacjentom spersonalizowanych formularzy zgód na poszczególne zabiegi zawierających wszystkie niezbędne informacje,
• zapewnienie rzetelnego stosowania procedur w zakresie oceny i skuteczności leczenia bólu oraz profilaktyki, leczenia i monitorowania odleżyn,
• prowadzenie dokumentacji medycznej i umożliwienie rejestrowania się na wizytę w formie elektronicznej,
• systematyczne szacowanie ryzyka zagrożeń w odniesieniu do dokumentacji medycznej oraz zarządzanie tym ryzykiem,
• wprowadzenie rozwiązań organizacyjnych zapewniających poszanowanie prawa pacjenta do intymności i godności.